Dobre wyniki, ale fatalne samopoczucie uczniów. Co jest nie tak z polskim szkolnictwem?
Polski system szkolnictwa i oświaty jest jednym z najlepszych w Europie. Od lat 90. ubiegłego wieku wykonaliśmy milowy krok w kontekście jakości edukacji. Nasza młodzież jest jedną z najlepiej wyedukowanych na świecie (zajmujemy 10. miejsce) [1]. W dzisiejszych realiach politycznych warto zadać sobie jednak pytanie: jak to możliwe, że skoro według światowych instytucji jesteśmy najlepsi, uczniowie o systemie wypowiadają się najczęściej negatywnie? Jak pokazują dane, ponad połowa uczennic szkół średnich ma objawy depresji. Niewiele mniej, bo 44,7% uczniów odczuwa stres związany ze szkołą i nauką. Co trzeci uczeń deklaruje, że nie lubi chodzić do szkoły, a ponad 1/3 uczniów czuje się w szkole źle lub nieswojo [2]. To tylko niektóre z trudnych danych, z którymi musi się zmagać nasz system edukacji. Nietrudno dojść do wniosku, że coś z polskim nauczaniem musi być nie tak. Warto zaznaczyć, że jako cały kraj mamy problemy z własnym samopoczuciem i zdrowiem psychicznym. Według danych WHO z 2019 roku Polacy odbierali sobie życie prawie najczęściej w Europie – wskaźnik wynosił 23,9 samobójstw na 100 tys. osób, co sprawiło, że zajęliśmy 4. miejsce w Unii Europejskiej (4413 przypadków) [3]. Kobiety wypadają tutaj o wiele lepiej. Poza tym i tak nie jest jeszcze najgorzej. Prawda? Są gorsze kraje, chociażby Rosja czy Litwa… O wiele bardziej przerażające są jednak dane o wzrastającej liczbie prób samobójczych wśród polskiej młodzieży. Z danych Komendy Głównej Policji wynika, że w 2022 roku próby samobójcze podjęło 2093 dzieci i młodzieży (7–18 lat). W 156 przypadkach zakończyły się one śmiercią. Dla porównania w 2021 roku prób samobójczych było około 1,5 tys., a w 2020 roku – mniej niż tysiąc [4]. Niestety w Polsce ten rosnący trend w porównaniu do innych państw europejskich wydaje się być najbardziej wyraźny. Nasi uczniowie są przeładowani, często nie radzą sobie z pracami domowymi i ilością zadawanego materiału, nadrabiają to długimi godzinami nauki po szkole lub korepetycjami. Czy to nadal zaleta systemu? Czy może godna potępienia patologia? W literaturze istnieje konsensus, że potrzebna jest nam zmiana – więcej programów edukacyjnych na temat zdrowia psychicznego [5].
Czy motywacje finansowe zachęcają do nauki?
Jak jednak znaleźć na dodatkową naukę czas, skoro uczniowie i tak są przeciążeni? To możliwe, znajdziemy go wdrażając podejście oparte na wynikach badań ekonomii behawioralnej. Przez wykorzystanie odpowiednich zachęt, szkoły mogą znacząco przyczynić się do zwiększenia efektywności uczniów. Wszyscy znamy stypendia. To najpopularniejszy ze wszystkich sposobów nagradzania zdolnych uczniów. Stypendia są nie tylko popularnym, ale także istotnym środkiem wsparcia dla zdolnych, umożliwiającym im rozwijanie swoich talentów i osiąganie wyższych celów edukacyjnych. Niestety jednak badania jasno pokazują nam, że motywacje finansowe otrzymywane przez uczniów po długim okresie czasu nie odnoszą żadnych skutków w obszarze motywacji. To szlachetne, że dajemy najlepszym pieniądze, ale niestety nie zwiększa to ich chęci do nauki. Zmiana sposobu nagradzania uczniów finansowo mogłaby doprowadzić do oczekiwanych rezultatów, czyniąc inwestycję efektywną – wystarczy nagradzać natychmiast po osiąganych sukcesach [6].
Pozytywne oczekiwania nauczycieli: klucz do sukcesu uczniów
Drugą prostą w wykonaniu zmianą jest zastosowanie efektu sformułowania w nauczaniu. Znane badanie przeprowadzone przez Rosenthal i Jacobson wskazuje, że oczekiwania nauczycieli wobec uczniów mają realny wpływ na ich wyniki szkolne. Kiedy nauczyciele wierzą, że uczniowie są zdolni i uzdolnieni, ci osiągają lepsze wyniki. To potwierdza, jak istotne są pozytywne oczekiwania i wsparcie ze strony nauczycieli dla efektywnego rozwoju uczniów [7]. Wystarczy, że zaczniemy propagować informacje o osiąganych przez nas wynikach edukacyjnych (bądź co bądź, jesteśmy w topce na świecie), a będzie to bodźcem, który jeszcze bardziej poprawi nasze rezultaty.
Efektywny sposób na poprawę frekwencji w szkole
Aby pomagać, nie potrzebujemy ogromnych inwestycji. Badanie przeprowadzone przez Springer wykazało, że nagrody niematerialne w postaci certyfikatów uznania były ponad 5 razy skuteczniejsze w zwiększaniu frekwencji w porównaniu z zachętami finansowymi w stosunku do grupy kontrolnej. To potwierdza, że inne formy nagradzania, niekoniecznie związane z pieniędzmi, mogą mieć znaczący wpływ na motywację uczniów i ich zaangażowanie w proces nauki. Zmiana podejścia do nagradzania, skupiając się na aspektach niematerialnych, może przynieść oczekiwane rezultaty w kształtowaniu pozytywnego środowiska edukacyjnego. Tak prosta zmiana, jak przyznawanie trzem najlepszym uczniom wypisanych certyfikatów osiągnięcia oceny, może znacząco zmienić ich postrzeganie szkoły jako miejsca [8].
Jak wykorzystać ekonomię behawioralną w promocji aktywności fizycznej?
Autorzy badania „Nudges to Prevent Behavioral Risk Factors Associated With Major Depressive Disorder” proponują szereg prostych zmian w kreowaniu zachęt. Proponowane wskazówki pokażemy na podstawie zachęcania uczniów do aktywności fizycznej. Powinniśmy zachęcać uczniów do łączenia aktywności fizycznej z przyjemnymi zajęciami, jak słuchanie audiobooków czy muzyki, spotykanie się z przyjaciółmi. Poza tym to bardzo ważne, abyśmy nauczyli się pokazywać uczniom, że to tylko kwestia czasu, kiedy większość z ich rówieśników zacznie uprawiać sport lub więcej się uczyć. Literatura jasno pokazuje, że w swoich działaniach podążamy za tłumem. Taka reklama to samospełniająca się przepowiednia. Poza tym do zmian powinniśmy przede wszystkim podchodzić pozytywnie. W przypadku promocji aktywności fizycznej, komunikat typu "Jeśli ćwiczysz, zmniejszasz ryzyko choroby serca" może być bardziej skuteczny niż "Jeśli nie ćwiczysz, zwiększa się ryzyko choroby serca” [9].
Wystarczy tylko kilka zmian...
Czy to naprawdę rewolucja? Nie, kilka zwykłych dostosowań i ulepszeń systemu, które jednak mogą przynieść ogromne zmiany. Pytaniem jest, dlaczego jeszcze nie stosujemy? Nie potrzeba wielkich inwestycji ani zmian kulturowych. Wystarczy słowo od kuratora oświaty – skupmy się na dobrobycie ucznia i zastosujmy te rozwiązania – wprowadźmy nową, skuteczną metodologię. Dostosujmy nasz język, postarajmy się stworzyć na podstawie nauki świat zdrowszej i bardziej efektywnej edukacji.
Źródła:
[1] M. WES, C. BODEWIG, ‘POLSKI SYSTEM EDUKACJI TO EUROPEJSKA CZOŁÓWKA’ (2016) HTTPS://WWW.WORLDBANK.ORG/PL/NEWS/OPINION/2016/01/22/POLANDS-EDUCATION-SYSTEM-LEADING-IN-EUROPE
[2] M. MAŁGORZATA, ‘DLACZEGO UCZNIOWIE BOJĄ SIĘ SZKOŁY? SKĄD BIERZE SIĘ SZKOLNY STRES? ZA CO DZIECI NIE LUBIĄ NAUCZYCIELI? ZNAMY WYNIKI BADAŃ’ (2022) HTTPS://STREFAEDUKACJI.PL/DLACZEGO-UCZNIOWIE-BOJA-SIE-SZKOLY-SKAD-BIERZE-SIE-SZKOLNY-STRES-ZA-CO-DZIECI-NIE-LUBIA-NAUCZYCIELI-ZNAMY-WYNIKI-BADAN/AR/C5-17122089.
[3] M. GORCZYCA. ‘POLSKA KRAJEM SAMOBÓJCÓW? PILNIE POTRZEBUJEMY SKUTECZNEJ POLITYKI PREWENCYJNEJ’ (2022) HTTPS://KLUBJAGIELLONSKI.PL/2022/06/26/POLSKA-KRAJEM-SAMOBOJCOW-PILNIE-POTRZEBUJEMY-SKUTECZNEJ-POLITYKI-PREWENCYJNEJ
[4] B.D. ‘ROŚNIE LICZBA PRÓB SAMOBÓJCZYCH DZIECI I MŁODZIEŻY’ (2023), HTTPS://WWW.MP.PL/PACJENT/PSYCHIATRIA/AKTUALNOSCI/330168,ROSNIE-LICZBA-PROB-SAMOBOJCZYCH-DZIECI-I-MLODZIEZY
[5] PIKALA M AND BURZYŃSKA M, ‘THE BURDEN OF SUICIDE MORTALITY IN POLAND: A 20-YEAR REGISTER-BASED STUDY (2000–2019)’ (2024) 68 IJPH, HTTPS://WWW.SSPH-JOURNAL.ORG/ARTICLES/10.3389/IJPH.2023.1605621/FULL
[6] D. LEVITT, J. LIST, S. NECKERMANN, S. SADOFF, ‘THE BEHAVIORALIST GOES TO SCHOOL: LEVERAGING BEHAVIORAL ECONOMICS TO IMPROVE EDUCATIONAL PERFORMANCE’ (2016) 8 AES 183, HTTPS://WWW.AEAWEB.ORG/ARTICLES?ID=10.1257/POL.20130358
[7] ROBERT ROSENTHAL, LENORE JACOBSON, ‘PYGMALION IN THE CLASSROOM: TEACHER EXPECTATION AND STUDENT INTELLECTUAL DEVELOPMENT. (RINEHART & WINSTON, 1968)
[8] M. SPRINGER, B. ROSENQUIST, W. SWAIN, ‘MONETARY AND NON-MONETARY STUDENT INCENTIVES FOR TUTORING SERVICES: A RANDOMIZED CONTROLLED TRIAL’(2015) 8 JREE 453, HTTPS://WWW.TANDFONLINE.COM/DOI/ABS/10.1080/19345747.2015.1017679
[9] A. WOODEND, V. SCHÖLMERICH, S. DENKTAŞ, ‘“NUDGES” TO PREVENT BEHAVIORAL RISK FACTORS ASSOCIATED WITH MAJOR DEPRESSIVE DISORDER’ (2015) 105 NLM 2318, HTTPS://WWW.NCBI.NLM.NIH.GOV/PMC/ARTICLES/PMC4605172/